Omówienie wyników badania opinii - "Świadomość Polaków w zakresie chorób otępiennych i zaburzeń pamięci."

Co Polacy wiedzą o chorobach otępiennych?

06 czerwca 2025

Ponad połowa Polaków (65%) uważa, że trudności z pamięcią i koncentracją to naturalny proces starzenia się – tymczasem mogą to być pierwsze sygnały chorób otępiennych.

Szpital Medicover przeprowadził ankietę dotyczącą świadomości Polaków w zakresie chorób otępiennych i zaburzeń pamięci. Jej celem było sprawdzenie, jakie choroby są rozpoznawane przez społeczeństwo, jak oceniana jest rola wczesnej diagnostyki oraz czy według Polaków pozwala ona realnie wpływać na jakość leczenia i opóźniać rozwój choroby. Wyniki ujawniają zarówno obszary, w których świadomość społeczna jest wysoka, jak i te, które wymagają jeszcze edukacji.

Badanie pokazało, brak świadomości respondentów w zakresie najczęstszych przyczyn otępienia, poza chorobą Alzheimera. Otępienie czołowo-skroniowe wskazało jako znaną chorobę tylko 14% udzielających odpowiedzi, chociaż jest to czwarta najczęstsza przyczyna zaburzeń poznawczych i może dotyczyć nawet co 20 osoby z otępieniem. Jeszcze gorszy wynik miał miejsce w przypadku otępienia z ciałkami Lewy’ego, które szacunkowo stanowi od 5 do 20% przyczyn otępienia, a wiedzę o nazwie tego schorzenia miało zaledwie 6% pytanych.

– tłumaczy neurolog lek. Piotr Ślifirczyk.

Największy niepokój wzbudza brak wiedzy o otępieniu naczyniowym, które jest drugą najczęstszą przyczyną otępienia, a wskazało je zaledwie 12% osób z badanej grupy. Ten rodzaj otępienia jest bardzo ważny, ponieważ można skutecznie zatrzymać lub zahamować jego postępowanie eliminując czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Pokazuje to jak bardzo konieczne jest zwiększenie wiedzy ludzi na temat problemów z pamięcią i zaburzeń poznawczych

- dodaje.

Z badania wynika, że aż 82 procent Polaków zdecydowałoby się na przebadanie pod kątem zdrowia mózgu. To pozytywny sygnał, pokazujący gotowość do działania. Jeśli chodzi o źródła informacji, do których Polacy zwróciliby się w pierwszej kolejności, niemal połowa badanych wymienia swojego lekarza rodzinnego, co podkreśla rolę podstawowej opieki zdrowotnej w kierowaniu pacjentów na odpowiednie badania.

Jedno z badań w Wielkiej Brytanii wskazało, że kliniczna ocena GP (odpowiednika polskich lekarzy pierwszego kontaktu) miała czułość tylko 56% i specyficzność 89%, co oznacza, że lekarze pierwszego kontaktu częściej nie rozpoznają otępienia, niż je nadinterpretują. W wielu krajach lekarze rodzinni przyznają, że nie mają wystarczającej wiedzy o wczesnym rozpoznawaniu otępienia i nie zawsze uważają je za przydatne, co zmniejsza szansę na wczesną interwencję. Skierowanie pacjenta do neurologa lub specjalistycznej poradni pamięci znacząco poprawia jakość i trafność diagnozy, zwłaszcza przy zastosowaniu neuroobrazowania i testów neuropsychologicznych.

– komentuje lek. Piotr Ślifirczyk.

Lekarze pierwszego kontaktu odgrywają kluczową rolę w procesie rozpoznawania otępienia, ale ich skuteczność w wykrywaniu wczesnych objawów jest ograniczona głównie z powodu braku wiedzy, czasu i narzędzi. Konieczne jest poszerzenie ich wiedzy i skuteczności w przekierowaniu pacjentów do specjalistycznej diagnostyki.

– tłumaczy.

Jakie objawy nas niepokoją?

Jednym z ciekawszych wniosków badania jest to, jakie objawy uważane są za na tyle niepokojące, by podjąć działania – zarówno względem siebie, jak i bliskich. Najczęściej wskazywanym były zaburzenia orientacji, takie jak dezorientacja w czasie i miejscu czy problemy z rozpoznawaniem znajomych osób i otoczenia. Aż 63 procent respondentów deklarowało, że w takim przypadku zdecydowaliby się na badanie, przy czym kobiety wykazują w tej kwestii większą czujność niż mężczyźni, a największy odsetek odpowiedzi pochodził od osób w wieku 50–59 lat. Zaraz po zaburzeniach orientacji wskazywano problemy z pamięcią – zapominanie niedawnych wydarzeń, trudności w przypominaniu sobie informacji czy powtarzanie tych samych pytań. Kolejne były zaburzenia myślenia i rozumowania, obejmujące trudności w planowaniu, rozwiązywaniu problemów czy spowolnione myślenie. Najmniej niepokoju wywoływały natomiast problemy z oceną sytuacji, zaburzenia percepcji i osądu, a także zmiany nastroju i zachowania.

W mojej ocenie wskazane objawy nie są pierwszymi objawami, które powinny zaniepokoić. Objawy podawane przez respondentów wskazują już na otępienie, które można ocenić na stopień lekki. Konieczne jest większe uświadomienie społeczeństwa na dyskretne objawy, żeby jak najwcześniej rozpoznawać zaburzenia poznawcze. Czym wcześniej zostaną rozpoznane tym większa szansa na ograniczenie ich skutków w przyszłości.

. – mówi lek. Piotr Ślifirczyk.

Wzrost wiedzy na temat zdrowia mózgu i zaburzeń jego funkcji zwiększa czujność ludzi wobec obserwowanych u siebie trudności poznawczych oraz ewentualnych obciążeń rodzinnych związanych z przypadkami otępienia. Najczęstszym, a zarazem najbardziej rozpoznawalnym objawem poznawczym są zaburzenia pamięci, niejednokrotnie utożsamiane przez pacjentów z zaburzeniami poznawczymi w ogóle. Najczęstsze są zatem skargi na pamięć, takie jak: zapominanie niedawnych rozmów lub wydarzeń, trudności w pamiętaniu o umówionych spotkaniach, powtarzanie tych samych wypowiedzi, pytań lub czynności, gubienie i poszukiwanie różnych przedmiotów, potrzeba powracania do przeczytanych fragmentów książek. Często pojawiają się również skargi na trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów, imion i nazwisk znanych osób czy utratę wątku wypowiedzi.

. – tłumaczy dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska, neuropsycholog.

Niepokój pacjentów i ich rodzin budzi także dezorientacja w znanym otoczeniu lub trudność w przypomnieniu sobie układu dobrze wcześniej znanych ulic, na przykład podczas jazdy samochodem. Pytani o inne zmiany w funkcjonowaniu, mogą dodatkowo wskazywać na mniejszą chęć do działania, pogorszenie samopoczucia psychicznego, trudności w załatwianiu spraw czy wykonywaniu różnych czynności.

- dodaje.

Co jest naturalną częścią starzenia się?

Warto podkreślić, że ponad połowa badanych – aż 65 procent – uznaje, że trudności z pamięcią lub koncentracją to naturalna część procesu starzenia się. Co więcej, aż 58 procent respondentów, że problemy z pamięcią są typowe dla starszego wieku i nie muszą świadczyć o chorobie otępiennej. Podobnie postrzegane są problemy z koncentracją oraz wykonywaniem codziennych czynności. Z kolei za sygnały ostrzegawcze, mogące świadczyć o rozwijającej się chorobie, Polacy uznają przede wszystkim problemy z mową i językiem, zaburzenia myślenia oraz zaburzenia orientacji.

Boimy się trudności w codziennym życiu

Zapytani o to, jakich objawów obawiają się najbardziej, respondenci wskazywali przede wszystkim problemy z wykonywaniem codziennych czynności, a także zaburzenia myślenia i pamięci. Jednocześnie badanie pokazało, że Polacy mają świadomość działań, które mogą wpłynąć na spowolnienie rozwoju objawów otępiennych. Wśród najczęściej wymienianych znalazły się ćwiczenia fizyczne, zdrowy, regularny sen, trening poznawczy (np. gry pamięciowe, łamigłówki, nauka nowych rzeczy) oraz aktywność społeczna, taka jak utrzymywanie kontaktów towarzyskich czy rozmowy. Paradoksalnie, dieta i leki były wskazywane jako czynniki mniej istotne.

Wymienione przez respondentów działania profilaktyczne są bardzo ważne, lecz nie obejmują wszystkich aspektów, o które należy zadbać. Oprócz aktywności fizycznej, umysłowej i społecznej, zdrowa dieta i kontrola chorób przewlekłych są również bardzo istotne. Zbilansowane odżywianie, szczególnie dieta śródziemnomorska, bogata w warzywa, owoce, ryby, oliwę z oliwek i orzechy w połączeniu z ograniczeniem spożycia czerwonego mięsa, tłustych potraw i cukru, pomaga utrzymać prawidłową masę ciała. Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju otępienia. Konieczne jest także leczenie chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca czy hipercholesterolemia (podwyższony poziom cholesterolu we krwi), ponieważ mogą one prowadzić do uszkodzeń naczyń krwionośnych w mózgu i w konsekwencji do pogorszenia funkcji poznawczych. Zależności te zostały potwierdzone w badaniach nad otępieniem naczyniowym.

– mówi dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska.

Nie można również zapomnieć o leczeniu zaburzeń psychicznych, w tym depresji, która zwiększa ryzyko otępienia, zwłaszcza u osób starszych, a także zaburzeń lękowych czy przewlekłego stresu. Ważne jest też ograniczenie, a najlepiej całkowita rezygnacja z używek i alkoholu. Długotrwałe spożywanie alkoholu ma toksyczny wpływ na mózg i może prowadzić do zaburzeń poznawczych. Warto także zadbać o sprawność wzroku i słuchu, ponieważ trudności percepcyjne mogą dodatkowo pogarszać funkcje poznawcze oraz utrudniać ich kompensację.

– podsumowuje dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska.

Tylko 18% deklaruje, że ma osoby z chorobami otępiennymi w swoim otoczeniu

Co ciekawe, aż 82 procent respondentów deklarowało, że w ich najbliższym otoczeniu nie ma osób z chorobami otępiennymi, co może sugerować niedostrzeganie lub nieidentyfikowanie takich przypadków w rodzinie czy wśród znajomych.

Duża część osób podaje zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją, problemy z wykonywaniem codziennych czynności jako objawy związane z naturalnym procesem starzenia się człowieka. Jednocześnie te same objawy wskazywane są jako objawy niepokojące w zakresie własnej osoby, które miałby skłonić do poddania się badaniu w kierunku problemów z pamięcią. Widać tutaj rozdzielenie pomiędzy spostrzeganiem objawów u starzejących się członków rodziny, gdzie ma miejsce większa akceptacja nieprawidłowości, w stosunku do objawów odnoszących się do własnej osoby, gdzie taka tolerancja jest dużo mniejsza. Nie można jednak liczyć na zachowanie świadomości objawów przy początkowych stadiach otępienia, ponieważ szacuje się, że nawet 30-40% osób nie spostrzega problemów poznawczych przy rozwijającej się chorobie. Konieczne jest wsparcie najbliższego otoczenia i członków rodziny w rozpoznawaniu zaburzeń poznawczych. Konieczna jest większa świadomość procesów dotyczących starzenia się i większa umiejętność rozpoznawania objawów będących podstawą do kontaktu ze specjalistą.

podsumowuje lek. Piotr Ślifirczyk.

Według szacunków choroba Alzheimera dotyka w Polsce około 357 tysięcy osób. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa liczba ta będzie rosła. Tymczasem wczesna diagnoza oznacza szansę na dłuższe zachowanie samodzielności, poprawę jakości życia i zmniejszenie obciążenia, jakie choroba nakłada na rodzinę.

Raport „Świadomość Polaków w zakresie chorób otępiennych i zaburzeń pamięci” został oparty na wynikach badania opinii przeprowadzonego w maju 2025 r. na Ogólnopolskim Panelu Badawczym Ariadna, na ogólnopolskiej próbie osób w wieku od 18 lat wzwyż. W badaniu wzięło udział N=1090 respondentów. Kwoty dobrano według reprezentacji w populacji Polaków dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Badanie przeprowadzono metodą CAWI.

Sylwetki ekspertów:

Lek. Piotr Ślifirczyk – neurolog, Absolwent Akademii Medycznej w Warszawie. Specjalista neurologii, od 20 lat zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem schorzeń neurologicznych, a także wsparciem dla chorych i ich bliskich w zakresie postępowania i opieki. Doświadczenie w pracy z pacjentami zdobywał zarówno w warunkach szpitalnych oraz w poradniach specjalistycznych.

Dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska – neuropsycholog, doktor habilitowana nauk medycznych i nauk o zdrowiu, specjalistka psychologii klinicznej ze specjalistycznym szkoleniem szczegółowym w zakresie neuropsychologii klinicznej człowieka dorosłego. Zajmuje się diagnostyką zaburzeń poznawczo-behawioralnych, diagnostyką narastających zaburzeń pamięci i zespołów otępiennych, diagnostyką funkcjonowania poznawczego dla celów rehabilitacji neuropsychologicznej oraz diagnostyką różnicową funkcjonalnych zaburzeń poznawczych o obrazie deficytów mózgowych.